Tíunda reikistjarnan?

Hinn 29. júlí 2005 tilkynntu stjörnufræðingar í Bandaríkjunum að fundist hefði áður óþekktur hnöttur í sólkerfinu, langt utan við reikistjörnuna Plútó og stærri en hún. Hnöttur þessi hefur fengið bráðabirgðaheitið 2003 UB₃₁₃, og fram hefur komið uppástunga um nafnið "Xena", en endanlegt heiti bíður staðfestingar Alþjóðasambands stjörnufræðinga.  Hnötturinn kom fyrst fram sem daufur depill á myndum sem teknar voru í október 2003, en það var ekki fyrr en nýjar myndir voru teknar, í janúar 2005, að í ljós kom að depillinn hafði hreyfst miðað við fastastjörnurnar. Mælingar sem síðan hafa verið gerðar sýna að þetta er hnöttur sem gengur umhverfis sólu eftir ílangri braut sem hallast um 44° miðað við brautarflöt jarðar. Meðalfjarlægð hans frá sólu er 68 stjarnfræðieiningar (SE), en vegna þess hve brautin er ílöng er þessi fjarlægð breytileg frá 38 til 97 SE.  Til samanburðar má nefna að fjarlægð Plútós, sem venjulega er talinn ysta reikistjarnan í sólkerfinu, sveiflast milli 30 og 50 SE. Þetta merkir að hinn nýfundni hnöttur getur farið inn fyrir braut Plútós. Umferðartími hnattarins um sólu er 560 ár, en umferðartími Plútós 248 ár. Sem stendur er hnötturinn nálægt hámarksfjarlægð, þrefalt lengra frá sól en Plútó. Ljósið, sem er 8 mínútur að berast frá sól til jarðar, er 13 klukkustundir að berast frá hinum nýfundna hnetti. 

Það sem er athyglisverðast við hnöttinn er stærð hans. Eftir birtunni að dæma gæti hann verið allt að því 3000 km í þvermál, en óvissan í þeirri tölu er þó veruleg. Þess er að vænta að málið skýrist á næstu mánuðum (sjá neðst). Þeir sem fundu hnöttinn  þykjast þó sannfærðir um að þvermálið sé meira en þvermál Plútós sem er um 2300 km.. Þetta vekur þá spurningu hvort rétt sé að kalla hnöttinn reikistjörnu (plánetu). Það er mikið álitamál. Á síðari árum hafa æ fleiri stjörnufræðingar hallast að þeirri skoðun að Plútó hefði ekki átt að teljast til reikistjarnanna heldur sé hann reikistirni, eitt af útstirnunum, sem svo hafa verið nefnd. Plútó er miklu minni en hinar reikistjörnurnar (minni en jarðarmáninn, sem er 3500 km í þvermál) og braut hans er ólík brautum þeirra. Sama er að segja um hinn nýfundna hnött. Talsmaður finnendanna, Michael Brown, vill telja hnöttinn til reikistjarna, en þess má geta að Brown hafði áður látið í ljósi þá skoðun að Plútó ætti ekki að flokkast með þeim! 

Sjónaukinn sem fyrstu myndirnar voru teknar með, er sá sami og notaður var þegar reikistirnið Sedna fannst í nóvember 2003 (sjá Ný reikistjarna?). Þetta er sjónauki af Schmidt gerð á Palomarfjalli í Kaliforníu. Hann er 1,2 m í þvermál og hefur verið í notkun síðan 1949. Hann hefur mjög stórt sjónsvið og var lengst af notaður til að kortleggja himinhvelfinguna. Í fyrstu voru myndirnar teknar á ljósmyndaplötur sem náðu yfir 6 gráður himins á hvorn veg, en árið 2000 var sjónaukanum breytt og ljósflögur settar í staðinn. Sjónsvið sjónaukans er nú 4 gráður á breidd og myndir eru teknar sjálfvirkt með klukkutíma millibili eða svo í leit að reikistirnum eða halastjörnum. Í því tilviki sem hér um ræðir (hnöttinn 2003 UB₃₁₃) var hreyfingin svo lítil að stjörnufræðingar tóku ekki eftir henni á þeim þremur myndum sem náðust í október 2003, en þær myndir voru teknar með 90 mínútna millibili.

Viðbót 31.10. 2005. Samkvæmt nýjustu mælingum telst hnötturinn vera 2700 km í þvermál og því örugglega stærri en Plútó. 

Viðbót 16.4. 2006. Mælingar með Hubble sjónaukanum hafa nú leitt til þeirrar niðurstöðu að 2003 UB₃₁₃ sé 2400 km í þvermál. Óvissan í þeirri tölu er talin 100 km á hvorn veg. Samkvæmt þessu er hnötturinn um 5% stærri en Plútó að þvermáli. Þá hafa stjörnufræðingar uppgötvað að lítið tungl er í fylgd með þessum hnetti. Tunglið er afar lítið; birta þess er einn fimmtugasti af birtu 2003 UB₃₁₃. 

Viðbót 12.7. 2006. Samkvæmt frásögn í tímaritinu Sky & Telescope, júlíhefti 2006, endurvarpar  hnötturinn 86% af því sólarljósi sem á það fellur. Þetta er mjög hátt hlutfall og bendir til þess að ís sé á yfirborðinu.

 Þ.S. 31. 7. 2005. Síðast breytt 24.8. 2006