Mįlfarslegar breytingar ķ almanakinu 

Stundum ber žaš viš aš lesendur almanaksins senda ritstjóra žess athugasemd eša fyrirspurn vegna breytinga į mįlfari ķ almanakinu. Eftirtektarsamur lesandi fann aš žvķ aš nś stęši Benediktsmessa į sumri žar sem įšur hefši stašiš Benediktsmessa į sumar. Hlišstęš dęmi eru Krossmessa į vori žar sem eitt sinn stóš Krossmessa į vor og Žorlįksmessa į sumri ķ staš Žorlįksmessa į sumar.

Žessi breyting į sér nokkra sögu eins og nś skal rakiš. Fyrsti ritstjóri almanaksins var Finnur Magnśsson. Mešan hann sį um almanakiš (1837-1848) var žįgufalliš notaš (į sumri). Žegar Jón Siguršsson tekur viš almanakinu įriš 1849 breytir hann um og tekur upp žolfall (į sumar). Lķklega hefur Jón tališ žolfalliš upprunalegra og skal žaš ekki rengt. Hins vegar bendir margt til žess aš žįgufalliš hafi veriš algengara ķ męltu mįli um daga Jóns.  Žegar Gķsli Brynjślfsson tekur viš ritstjórn almanaksins įriš 1881 fellir hann žolfalliš umsvifalaust nišur og tekur upp žįgufall. Gušmundur Žorlįksson notar sömuleišis žįgufalliš ķ almanaksskżringum sķnum ķ  Almanaki Žjóšvinafélagsins 1883. Žeir ritstjórar sem į eftir fylgdu, Nikulįs Runólfsson og Valtżr Gušmundsson, héldu sig lķka viš žįgufalliš. Žaš er ekki fyrr en žeir Ólafur Dan Danķelsson og Žorkell Žorkelsson taka viš almanakinu aš žessu er breytt aftur, og žó ekki alveg strax. Fyrsta almanakiš sem žeir Ólafur og Žorkell sįu um var almanak fyrir įriš 1923. Ķ žvķ almanaki og fjórum žeim nęstu létu žeir žįgufalliš halda sér. Įriš 1928 breyta žeir svo yfir ķ žolfall. Hefur žaš vafalaust veriš aš rįši Žorkels sem grśskaši mikiš ķ almanaksfręšum. Röksemd Žorkels hefur lķklega veriš sś sama og Jóns Siguršssonar foršum, aš réttast vęri aš fara sem nęst upprunanum. Sķšan veršur engin breyting fyrr en įriš 1963, sķšasta įriš sem žeir Leifur Įsgeirsson og Trausti Einarsson sjį um almanakiš saman. Žį kemur upp misręmi žvķ aš Žorlįksmessa į vor breytist ķ Žorlįksmessa į vori, en įfram stendur Benediktsmessa į sumar og Žorlįksmessa į sumar ķ almanakinu. Ekki er ljóst hvaš hefur rįšiš žessu, en hugsanlegt er aš setjari ķ prentsmišju hafi óvart breytt žolfallinu ķ žįgufall į einum staš vegna žess aš žaš hafi veriš honum tamara.

Žetta misręmi ķ föllum vakti athygli undirritašs žegar hann tók viš starfi Leifs sem  ritstjóri almanaksins ķ félagi viš Trausta Einarsson įriš 1963. Viš Trausti ręddum mįliš og komumst aš žeirri nišurstöšu aš réttast vęri aš fęra allt til nśtķmalegra mįls, ž.e. nota žįgufall alfariš ķ staš žolfallsins. Hér var ekki um žaš aš ręša aš eitt vęri mįlfarslega réttara en annaš, žvķ aš hvort tveggja er rétt mįl, og žaš er žvķ smekksatriši hvor kosturinn er valinn. Saga almanaksins sżnir aš menn hafa haft į žessu ólķkar skošanir į mismunandi tķmum.

Žegar sama oršfęri er notaš ķ almanakinu įr eftir įr fara menn gjarna aš lķta svo į aš žannig eigi žetta aš vera og ekki öšru vķsi. Gott dęmi eru oršin sólstöšur og sólhvörf. Žessi orš hafa ętķš haft nįkvęmlega sömu merkingu, en oršiš sólhvörf mun vera eldra. Ķ Rķmbeglu eru žessi orš notuš jöfnum höndum, sólhvörf (eša sólhvarf) į sumar, sólstaša (eša sólstöšur) į vetur. Ķ almanakinu var oršiš sólstöšur notaš um bįša atburšina fram til įrsins 1849. Žį tekur Jón Siguršsson upp oršiš sólhvörf um žann dag žegar sól er lęgst į lofti, en notar įfram sólstöšur  žegar sól er hęst į lofti. Ekki er ljóst hvers vegna Jón gerši žetta, en oršaval hans hélst óbreytt ķ almanakinu ķ nęrfellt heila öld, allt fram til įrsins 1939 žegar žeir Ólafur Dan og Žorkell breyttu til og tóku aftur aš nota oršiš sólstöšur bęši aš sumri og vetri. En svo lengi hafši "reglu" Jóns Siguršssonar veriš fylgt ķ almanakinu aš margir voru oršnir sannfęršir um aš sólstöšur vęru į sumri og sólhvörf aš vetri, en ekki öfugt. Ašrir vissu žó betur. Žegar Gušmundur Magnśsson  žżddi bókina "Hvers vegna - vegna žess", sem Žjóšvinafélagiš gaf śt į įrunum 1890-93, notaši hann oršin sumarsólhvörf og vetrarsólhvörf og gętti žar meš samręmis.

                                                            Žorsteinn Sęmundsson

4. september 2007.

 

Almanak Hįskólans